Yetişkinlerde Karaciğer Nakli
Hangi durumlarda nakil gerekiyor?
Temel olarak karaciğer nakli gerektiren durumlar akut (ani gelişen) ve kronik (uzun süreli hastalık) olarak ikiye ayrılır:
Akut Karaciğer Yetmezliği: Karaciğer nakli gerektiren en öncelikli hasta grubudur. Çünkü bu hastalar iyileşme gösteremezlerse hızla ölebilir. Bu durumdaki bir hastanın gidişatının nasıl seyredeceğini tahmin etmek çok güç olduğundan, gereğinde karaciğer nakli yapılabilecek organ nakli merkezlerine ivedilikle yönlendirilmelidirler.
Kronik Karaciğer Yetmezliği (Siroz): Sirozla beraber sarılık, varis kanamaları (mide kanaması), assit (karında su toplanması), ensefalopati (baygınlık, bilinç bulanıklığı), siroza bağlı böbrek hastalığı, enfeksiyon ve kanama bozuklukları gibi klinik bulgular nakil gerektirir.
Değerlendirme nasıl yapılıyor?
Karaciğer nakli için başvuran bir hastanın değerlendirmesi her hasta için olduğu gibi, hastalığının öyküsünün alınması ve fizik muayenesinin yapılmasıyla başlar. Daha sonra istenen kan testleri, radyolojik tetkikler ve ilgili konsültasyonlarla devam eder. Hastalara kanser ve enfeksiyon taramaları da yapılır, çünkü nakil ameliyatı sonrası kullanılacak bağışıklık sistemini baskılayacak ilaçlar mevcut bir kanser ya da enfeksiyonun gidişatını kötüleştirebilir.
Karaciğer nakli ihtiyacının belirlenmesi, tüm dünyada kullanılan standartlaşmış bir puan sistemi suretiyle yapılır. Bu skorlama sisteminin adı MELD (Model for End-stage Liver Disease) puanlama sistemidir. MELD, kronik karaciğer hastaları için geliştirilen, hastalığın şiddetini gösteren ve hastaların 3 aylık sağkalımını tahmin etmeyi sağlayan bir sistemdir. Sirozlu hastalarda MELD skoru ne kadar yüksek çıkarsa, karaciğer hastalığı da o kadar ilerlemiştir ve 3 aylık ölme riski de bununla beraber yükselir.
Sirozlu hastalar, tanımlanan MELD skoru hesaplamasına göre >=15 puan ise karaciğer nakli adayı olurlar. Bununla birlikte MELD skorları düşük olsa bile, klinik bulgulara göre hastanın yakınmalarından dolayı karaciğer nakli yapılabilir. MELD skoru >10 olan bir hasta karaciğer nakli adayı olarak görülmeli ve hazırlıklarına başlanmalıdır. Böylece hastanın ameliyat öncesi değerlendirmeleri daha detaylı bir şekilde tamamlanabilir, beyin etkilenmeden yapılan bu değerlendirmeler nakil başarısını arttırır.
MELD puanlaması dışında kalan fakat karaciğer nakli gerektirebilecek durumlar:
- Karaciğer kanseri
- Akciğerlerin etkilenmesi
- Hepatik arter trombozu (Karaciğer nakli sonrası ilk 14 günde gelişmişse)
- Primer sklerozan kolanjit
- Tedaviye dirençli assit
- Tedaviye dirençli hepato-ensefalopati
- Tedaviye dirençli varis kanaması
- Kronik kan kaybına yol açan gastropati
- Kontrol edilemeyen kaşıntı
Ayrıca bazı kriterlere uyan kanserler karaciğer nakli gerektirebilir.
- Karaciğere metastaz yapmış nöroendokrin tümör varlığı
- Epiteloid hemanjioendotelyoma
- Büyük hepatik adenomlar
Bunlar dışında bazı karaciğer kökenli metabolik hastalıkların tedavisi de karaciğer nakli gerektirir:
Alfa 1 antitripsin eksikliği:
- Wilson hastalığı
- Ailesel amiloid polinöropati
- Primer hiperoksalüri
- Kistik fibroz
- Tirozinemi
- Hemokromatozis
- Bazı glikojen depo hastalıkları (Tip 1 ve Tip 4)
- Akut intermittan porfiri
Nakil işlemi nasıl gerçekleşiyor?
Karaciğer nakli, kadavra vericili veya canlı vericili olarak iki yolla gerçekleştirilebilir. Kadavra vericili nakil için beyin ölümü gerçekleşmiş sağlıklı karaciğeri olan bir kadavra donör gerekir ve acil şartlarda yapılan hazırlıklarla ameliyat yapılır.
Canlı vericili karaciğer nakillerindeyse hem alıcı hem vericiye oldukça detaylı tetkik ve değerlendirmeler yapılarak ameliyat sonrası karşılaşılabilecek sorunlar en aza indirgenir. Canlı vericili karaciğer nakli ameliyatı vericiden, eğer alıcı adayı yetişkinse karaciğerin sağ lobu; eğer alıcı adayı çocuksa karaciğerin sol lobu alınarak gerçekleştirilir.
Alıcının ameliyatındaysa hasta karaciğer tamamen çıkarılır ve kadavra ya da canlı vericiden alınan uygun hacimdeki karaciğer aynı yere konulur.
Hangi durumlarda nakil gerekiyor?
Temel olarak karaciğer nakli gerektiren durumlar akut (ani gelişen) ve kronik (uzun süreli hastalık) olarak ikiye ayrılır:
Akut Karaciğer Yetmezliği: Karaciğer nakli gerektiren en öncelikli hasta grubudur. Çünkü bu hastalar iyileşme gösteremezlerse hızla ölebilir. Bu durumdaki bir hastanın gidişatının nasıl seyredeceğini tahmin etmek çok güç olduğundan, gereğinde karaciğer nakli yapılabilecek organ nakli merkezlerine ivedilikle yönlendirilmelidirler.
Kronik Karaciğer Yetmezliği (Siroz): Sirozla beraber sarılık, varis kanamaları (mide kanaması), assit (karında su toplanması), ensefalopati (baygınlık, bilinç bulanıklığı), siroza bağlı böbrek hastalığı, enfeksiyon ve kanama bozuklukları gibi klinik bulgular nakil gerektirir.
Nakilden sonra hayatımda neler değişecek?
Başarılı bir karaciğer nakli ameliyatı sonrası her şeyden önce hasta hayata geri döner. Taburculuk sonrası ilk ay haftalık, daha sonra giderek araları açılan poliklinik kontrolleri yapılır. Üç hafta dolduğunda cilt dikişleri alınır. Bir ay sonunda araç kullanmaya başlayabilir. Bunlar dışında ömür boyu kullanılması gereken ilaçlar olacaktır. Bu ilaçların zamanında ve uygun şekilde alınması nakil karaciğerin sağlıklı çalışması için çok önemli ve vazgeçilmezdir. Nakil karaciğeri sağlıklı çalıştığı sürece hastalar normal hayatlarına devam ederler, yetişkinler iş hayatlarına, çocuklarsa okullarına kaldıkları yerden devam edebilir.
Vücudum yeni organı kabul etmezse neler olur?
Karaciğer ameliyatı sonrası rejeksiyon (vücudun organı kabul etmemesi) akut ve kronik olmak üzere ikiye ayrılır. Akut rejeksiyon genellikle 90 gün içinde gelişir. Hastalar rejeksiyon durumunda ateş, yorgunluk, karın ağrısı, koyu sarı idrar, açık renkli dışkı, assit (karında sıvı birikmesi) gibi değişik klinik bulgularla ortaya çıkabilir, ancak bu bulguların hiçbiri rejeksiyona özgü değildir. Ayrıca yapılan kan tetkiklerinde karaciğer fonksiyonlarını anlamamızı sağlayan bazı değerler yükselir. Eğer rejeksiyon düşünülmekteyse nakil karaciğerine yapılacak bir biyopsi ile patolojik olarak hem rejeksiyon tanısı netleştirilir hem de rejeksiyonun şiddeti anlaşılır. Bu sonuca ve hastanın klinik durumuna göre hasta yatırılarak rejeksiyonu bastıracak ilgili tedaviler uygulanır.
Kronik rejeksiyon ise daha geç dönemlerde ortaya çıkar ve görülme olasılığı %1 civarındadır. Rejeksiyonla ilgili tüm tedavi yolları uygulanmasına rağmen çoğunlukla yeni bir karaciğer nakli gerektirir.
Nakilden sonra özel bir diyet uygulamalı mıyım?
Başarılı bir karaciğer nakli sonrası, sağlıklı olmak kaydıyla özel bir diyet uygulamaya gerek kalmamaktadır. Eğer hastanın var olan hipertansiyon, diyabet hastalığı gibi yandaş başka hastalıkları varsa bunlarla ilgili diyet kurallarına uymalıdır.