Alerji Nedir?
Alerji, bağışıklık sistemimizin normalde zararsız bir maddeye verdiği tepkiye denir. İnsanların birçok şeye alerjisi olabilir; örneğin polen, küf, toz, kedi, köpek, at, böcek ısırması ya da sokması, ilaç ve besinler gibi.
Anafilaksi (Ağır Alerjik Reaksiyon veya Alerjik Şok) Nedir?
Bazı insanlar çeşitli maddelere o kadar alerjiktir ki, o maddelerle karşılaşınca vücutları çok daha fazla ve hızlı tepki gösterir. Hatta bazen bu onların hayatı için tehlikeli olabilir. Doktorlar bu gibi ani ve güçlü alerjik tepkilere anafilaksi (ağır alerjik reaksiyon veya alerjik şok) adını verir. Anafilaksinin olacağını önceden bilmek çok zordur.
Aslında alerji çok sık olan bir rahatsızlık olsa da, anafilaksi çok sık görülen bir tepki değildir. Her yıl Türkiye’de her 5 çocuktan biri alerji olur, ama bu çocuklardan çok çok azı anafilaksi yaşar. Olduğu zaman ise, çoğu çocuk bunu sadece bir kez yaşıyor ve sonra tekrar yaşamak zorunda kalmıyor. Nadiren bazı çocuklar birkaç kez anafilaksi geçirebilir. Örneğin besinlere alerjisi olan çocukların bazıları büyüdükçe bu alerjilerden kurtulabilir, fakat arı sokması alerjisi olanların hayatları boyunca dikkatli olmaları gerekebilir.
Anafilaksinin Sebebi Ne Olabilir?
Alerjilerde dört tane ana sebep vardır:
1. Besinlere karşı oluşan alerjiler: Anafilaksiye en sık neden olan besinler; süt, yumurta, kuruyemişler, susam, buğday, mercimek, balık, kabuklu deniz hayvanları ve soyadır. Az da olsa bazı insanlar farklı besinlere karşı alerjik tepkiler gösterebilir. Bazen bir besinin küçücük bir parçası bile alerjiyi tetikleyebilir. Örneğin bazı insanlarda alerjik olduğu besinden biraz yediğinde veya pişerken oluşan buharını soluduğunda, ağzına değdirmese bile alerji oluşabilir.
2. Böcek ısırıklarına ya da sokmalarına karşı oluşan alerjiler: Arı sokması, anafilaksiye en sık neden olan böcek alerjilerindendir.
3. Lateks alerjisi: Lateks bir çeşit lastik türüdür ve anafilaksiyi tetikleyebilir. Hastanelerde kullanılan eldivenlerde, bazı ilk yardım pansuman malzemelerinde, emzik, balon ve bazı oyuncaklarda bulunabilir.
4. Penisilin ve aspirin gibi ilaçlara karşı oluşan alerjiler: Bazı ilaçlar da alerjik tepkilere neden olabilir. Antibiyotikler, ateş düşürücüler, ağrı kesiciler (aspirin ve benzeri ilaçlar) en sık anafilaksiye neden olan ilaçlardandır.
Anafilaksiyi Nasıl Tanırız?
Eğer herhangi bir şeye alerjiniz varsa, aşağıdaki belirtilerden birini ya da daha fazlasını yaşayabilirsiniz:
- Ağzınızın içinde ve etrafında karıncalanma hissi olabilir.
- Derinizin üzerinde lekeler (ürtiker/kurdeşen) oluşabilir ve kaşınabilir.
- Yüzünüz, dudağınız ve gözleriniz kabarabilir veya şişebilir.
- Kendinizi hasta gibi hissedebilir ya da kusabilirsiniz.
Eğer çok şiddetli bir alerji ya da anafilaksi geçiriyorsanız, belirtiler daha kolay anlaşılır:
- Boğazınızdaki şişmeden dolayı nefes almanız zorlaşır ve sesiniz değişir: Sesiniz daha boğuk çıkabilir, sesiniz kısılabilir ya da konuşamayabilirsiniz. Öksürük ya da hırıltınız olabilir.
- Vücudunuz kaşınabilir ve bu kaşıntıyı çok fazla kaşıyarak yatıştırmak isteyebilirsiniz.
- Derinizde büyük ve kaşıntı yaratan şişlikler oluşabilir.
- Yüzünüz, boğazınız ve diliniz çok şişmiş gözükebilir.
- Gözleriniz sulanabilir, şişebilir ve kaşınabilir.
- Renginiz solabilir ve bayılabilirsiniz.
- Nefes almak zorlaşır.
- Karnınız ağrıyabilir veya kusabilirsiniz.
- Uykunuz gelebilir ve bitkin, yorgun hissedip uykuya dalabilirsiniz (bayılma, tansiyon düşüklüğü gibi).
Anafilaksi Sırasında Ne Yapmak Gerek?
Eğer tanıdığınız biri alerjik şok geçiriyorsa ve nedenini önceden biliyorsa, o kişinin yanında “Epinefrin (adrenalin) otomatik enjektör” adı verilen özel bir ilacı vardır. Anafilaksiyi engellemek için alerjik tepkiler veren kişinin vücuduna kalem şeklinde bir enjektörle ilaç vermek gerekir. İlaç yapıldıktan sonra 112 ACİL’i arayıp yardım istemek önemlidir.
Hastaneden gelecek sağlık ekiplerini beklerken, alerjik tepkileri olan kişiyi bir yere yatırmak ve bacaklarını biraz havaya kaldırmak iyi olur. Eğer hasta ağızdan su içebilecek durumda ise zorlamadan yudum yudum su vermeniz hastayı rahatlatabilir. Kusma veya mide bulantısı varsa, kişiyi yan yatırmak gerekir.
Epinefrin (Adrenalin) Otomatik Enjektör Nedir? Nasıl Kullanılır?
Epinefrin (adrenalin) otomatik enjektör, anafilaksiyi en iyi ve en hızlı tedavi eden ilaçtır. Kalın bir kalem gibi görünür. Bu ilaç vücuda adrenalin enjekte eder ve nefes yolumuzun şişmesini engeller.
Bu ilacı alerji uzmanı doktorlar verir ve bize nasıl kullanılacağını öğretir. Yaşı büyük çocuklar deneme yapar ve bunu kendilerine uygulamayı öğrenirler. Eğer alerjik bir sorun varsa, ilacı kendi kendilerine yapabilirler. Fakat çoğu çocuk bu ilacı yapmayı bilmez ve bir büyüğün bunu yapması gerekebilir. Aslında kullanması çok kolaydır.
- Küçük çocuklar kucakta oturabilirler. Daha büyük çocuklar bacakları yan yana otururlar veya bir yere yatarlar.
- İlacı yapacak kişi kalem şeklindeki epinefrini eline alır, alt taraftaki kırmızı düğmeyi çıkartır ve üst taraftaki kırmızı kapağı yavaşça ok yönünde çevirir. Artık kullanıma hazır olan kalemin ortasından eliyle kavrar, başparmağını ok yönünde çevirdiği düğme üzerine bastırır ve kapağını çıkarttığı ucu ise hastanın bacağına gelecek şekilde tutar.
- Bacağın üst tarafında, yana doğru gelecek bir bölgeye dik bir şekilde hızlıca bastırır.
- Üzerindeki kırmızı düğmeye basar, ilacın enjekte edilebilmesi için 10 saniye bekler ve otomatik enjektörü geri çeker.
- Sonra beklerken 112 ACİL numarasından sağlık ekiplerini arar.
Kolay, değil mi?
Hatta kullanmayı öğrenmek için hazırlanan deneme otomatik enjektörleri vardır. Bununla önceden pratik yapmak, ihtiyaç olduğunda otomatik enjektörü kolayca kullanmanızı sağlar. Eğer deneme otomatik enjektörünüz yoksa, kalemle portakal gibi bir meyve üzerinde de deneme yapabilirsiniz. Fakat en önemli şey, asla deneme otomatik enjektörünü gerçeğinin yanında bulundurmamanız gerektiğidir!
Anafilaksi Sırasında Ne Yapmak Gerek?
Alerjisi olan arkadaşınız varsa: Anafilaksi sırasında kalp ve akciğerler etkilendiği için, anafilaksi çok tehlikelidir. Eğer okulda ve/veya sınıfta böyle bir rahatsızlığı olan öğrenci varsa, sınıf öğretmeni tüm sınıfa bu öğrencinin neye karşı alerjisi olduğunu söyler ki, herkes arkadaşının hasta olmaması için elinden gelen önlemleri alsın.
Eğer okulda birinin şiştiğini, kızardığını, kustuğunu, soluk soluğa kaldığını ve kaşındığını görürseniz, hemen öğretmene haber verin. Öğretmen ilacını yapabilir ve 112 ACİL’i arayarak ambulans çağırır.
Eğer arkadaşlarınızla birlikte dışarıdaysanız ve bir arkadaşınızın nefes almada zorluk yaşadığını, kustuğunu veya bayıldığını fark ettiyseniz, hemen yakınınızdaki bir yetişkine ambulansı (112 ACİL’i) aramasını söyleyin. Telefona cevap veren kişi telefonda o an ne yapılması gerektiğini adım adım söyler ve olduğunuz yere bir ambulans gönderir.
Sizin böyle bir alerjiniz varsa: Etrafınızdakilere alerjinizi anlatın ve alerjiniz olan şeylerden uzak durmaya çalışın. Üzerinde neye karşı alerjiniz olduğunu yazan özel bir bilezik taşımak iyi bir fikir olabilir. Böylelikle insanlar size nasıl yardım edebileceklerini de bilirler.
Ayrıca, aşağıdaki önerilere uymak sizi fazla stresten kurtarır:
“Hayır” demek: Asla başka birinden bilmediğiniz bir yemeği yemeyin, ilacı kullanmayın. Hayır demeyi öğrenmek kendinizi her türlü tehlikeye karşı korumak için en önemli yollardan biridir. İçinde ne olduğunu bilmediğiniz yemeklere hayır demekten çekinmeyin. Açık büfelerden yemek almayın.
Besinlerin etiketlerini okumak: Yemeğin neye benzediği ve ne içerdiğini bilmek esinlerin etiketlerini okumak önemlidir. Her zaman ambalajlı yiyeceklerin etiketini okuyun, yemek hakkında soru sorun, belirli yemekleri tercih edin ve güvenmediğiniz kimseden yemek kabul etmeyin.
Alerjik tepkileri tanımak: Alerjik tepkilerin neler olduğunu bilmek önemlidir. Kendinizde veya başkasında görürseniz “Anafilaksi Sırasında Ne Yapmak Gerek?” bölümünde yazılanları uygulayın.
İlaç taşımak ve müdahale etmek: Erken yaştan itibaren anafilaksiye karşı koruyan ilaçları yanınızda taşımaya başlayın. Evden asla ilaçlar olmadan çıkmamaya alışın ve her an hazırlıklı olun.
Arkadaşları bilgilendirmek: Bütün arkadaşlarınıza neye alerjiniz olduğunu söyleyin ki, sizin yanınıza bu besinleri getirmesinler. Özellikle birlikte çok vakit geçirdiğiniz arkadaşlarınıza neye karşı alerjiniz olduğunu ve bunun ne kadar ciddi olduğunu anlatın. Belki herhangi bir şekilde anafilaksi geçirirseniz, o anda ne yapılması gerektiğini de onlara anlatabilirsiniz.
