Gaslighting Nedir?
Gaz lambası ışığı anlamına gelen bu kelime bir sinema filmi senaryosundan alınmış olup belirli bir davranış biçimini tanımlamak için kullanılmaktadır. Burada kastedilen, bir ilişkide karşı tarafın algısı ile oynanmasıdır.
Buna hedef olan kişi, sistematik bir şekilde duygusal (emosyonel) istismara uğramaktadır. Bu durum giderek kendi benliğini sorgulayabilecek duruma gelebilir. Tam tersine, kurban durumundaki kişi kendisine bu istismarı uygulayan kişiye daha da çok bağlanabilir. Gaslighting günümüzde “algı yapma”, “algı oluşturma”, “algı yönetme” gibi terimlerle ifade edilmektedir.
Psikiyatri bölümünden doktorumuz Prof. Dr. Vedat Şar tarafından hazırlanan bilgilendirici yazımızda, gaslighting (ilişkilerde algı oluşturma) hakkında detaylı bilgi edinebilirsiniz.
Bir davranışının Gaslighting belirtileri nelerdir?
- Karşı tarafın asla geri çekilmeden yalan söylemeye devam etmesi,
- Başkalarına kurbanı hakkında iftiralarla dedikodu yayarak çevresinde gözden düşürme,
- Kendisine iletilen soruyu cevaplamak yerine yine karşı tarafa gereksiz sorgulamalar yaşatacak sorular yöneltmek,
- “Rahat ol lütfen, gerilme”, “Neden bu kadar büyütüyorsun?”, “Bence aşırı tepki veriyorsun.” veya “Sence de çok hassas değil misin?” şeklindeki telkinlerle kurbanının duygularını küçümsemek ve aynı zamanda kendisinin de küçümsemesini sağlamak
- Kendi yaptığı hatalar bir şekilde yüzüne söylendiğinde her şeyi inkâr etmek
- Eğer bu suçu inkâr etme işe yaramazsa da bu hataları kurbanının yaptığı birtakım yanlışlardan dolayı yaptığını söylemek
- Bunların hiçbiri işlemezse de o zaman nazik görünümlü sözleri birer silaha çevirmek (Örneğin “Seni çok sevdiğimi biliyorsun, asla bilerek seni kırmayacağımı da biliyorsun.”)
- Olay anı geçtikten sonra da tekrar konusu açılırsa, olayı kendi istediği şekilde küçük değişikliklerle aslında kurbanı nedenlerin oluşumunda kendi hatası olduğuna inandırmak.
Eğer birey, içinde olduğu herhangi bir ilişkide bu çeşit hareketleri gözlemleyebiliyorsa ya da yakın çevresindeki bir akranının bunlara maruz kaldığını düşünüyorsa ruh sağlığı profesyonellerine başvurabilir ya da akranını yönlendirebilir.
Gaslighting kurbanının hissettiği belirtiler nelerdir?
Manipülatif bir istismarcının olduğu patolojik bir ilişki içinde olan kurbanlar olayı genelde kavramakta güçlük çekerler. Gaslighting doğası gereği zaten bu farkındalık algısını önceden yıkarak kişiyi çekilip çıkarılması zor bir girdaba sokar. Kişi kendisinde aşağıdakileri gözlemliyorsa bir kurban olabileceğini düşünmelidir:
- Kendisinin çok hassas olduğuna inanmak
- İlişki içinde olduğu kişi kendisini kırdığında onun bunu aslında istemeden yaptığını düşünmek
- Kötü olayların o kadar da kötü olmadığını düşünmek
- Daha öncesinde rahatça konuşabildiği fikirlerini ya da duygularını topluluk içinde ifade etmekten çekinmek
- İlişki içinde olunan kişiyle birlikte yakın çevredeki akranlarıyla ya da akrabalarıyla buluştuğunda kendisini adeta diken üstünde hissetmek
- Kendisini normalin dışında tuhaf, dengesiz veya deli gibi hissetmek
- Dış çevreden olumlu bir tepki alınsa bile kendisinin o kadar da iyi biri olamayacağını düşünmek
- Daha önceleri kendinden daha emin olmasına rağmen son zamanlarda kendini daha edilgen hissetmek
- İlişki içinde olduğu kişinin yönlendirmeleri karşısında kafa karışıklığı yaşamak
- Kendini adeta fırtına öncesi sessizlikte gibi sürekli namlu ucunda hissetmek
- Kendisine karşı yapılan bir hata yüzünden bile karşı taraftan özür dilemek
- İlişki içinde olduğu kişinin, iki kişi için de karar vermesini daha kolay bulmak, o yüzden kararlarda fikir belirtmemek.
Bu ve benzeri durumlar farklı psikiyatrik hastalıklarla da ortaklık gösterebildiğinden kendisinde bu özellikleri gözleyebilen bireyler en kısa zamanda ruh sağlığı uzmanlarına başvurmalıdır. Unutulmamalıdır ki her bir değişim için önce duruma farklı açıdan bakabilme cesareti gereklidir.
Gaslighting hangi alanlarda görülmektedir?
Gaslighting her bir iletişim çifti arasında olabilir. Bu çift bazen romantik bir ilişki içindeki iki insan, bazense iş hayatında patron ve çalışan olabilir. Ya da bazen öğretmeni ile öğrencisi, bazen ise ebeveyni ile çocuğu olabilir. Hatta istismarcı her zaman o ilişki içinde rütbe olarak ya da yaşça/deneyimce kıdemli kişi olmayabilir. İstismarcı kimliğine sahip kişilerde genelde narsistik, borderline (sınırda), ya da antisosyal kişilik bozukluğu olabilmektedir. Yakından irdelendiğinde gerçek böyle olsa da, kurbanın istismarcısını farketmesi güç olabilmektedir.
Gaslighting hangi hastalıklara sebebiyet verebilir?
Yoğun duygu sömürüsü içeren bu istismara maruz kalmış kişilerde belli başlı psikiyatrik bozukluklar kendini gösterebilir. Bunlara örnek olarak: depresif semptomlar, kaygı bozukluğu, özgüven eksikliği, bağlanma patolojisi, dissosiyatif bozukluk, travma sonrası stres bozukluğu ve/veya takıntı durumları verilebilir. Bunlarla birlikte, sayılan hastalıkların zaten içinde bulunan bireyler kendisini olmayan bir Gaslighting içinde de hissedebilir. Bu sebeple durumun yakından irdelenmesi ve ayırıcı tanılardan en doğru tedaviye gidilmesi mutlak önem taşımaktadır.
Gaslighting’e maruz kalındığı düşünülürse ne yapılmalıdır?
- En azından geçici bir süreliğine istismarcısından kendisine zarar veremeyeceği bir şekilde uzaklaşmak.
- Kişi kendisinden ve anılarından şüphe duyuyorsa, daha somut ve yazılı şekilde anı biriktirmeye başlayabilir.
- İlişki içinde olunan kişiyle en başından sınırlar şekillendirilmeli, eğer baştan sağlanamadıysa da kırılganlığa sebebiyet vermeden bu sınırsızlığın farkına varıldığında ivedilikle sınır konusu tekrar gündeme getirilmelidir.
- Yakın çevrede güvenilebilecek kişilerin de bu konuda fikrini almak bazen önem taşır. Onları da ilişkinin içine almadan, çok da işin içine karıştırmadan durumun uzaktan nasıl göründüğü sorulabilir.
- Sorunların tepe yaptığı anlarda bireyin kendisini rahatlatabilecek basit rahatlama teknikleri denenebilir.