Şap Hastalığı Nedir?
Şap, çift toynaklı hayvanlarda görülen viral bir hastalıktır. Halk arasında tabak veya dabak olarak adlandırılır. Evcil veya yabani tüm çift tırnaklı hayvanlarda görülebilen, zayıf hayvanlarda ölüme sebebiyet veren, genellikle et, süt ve iş gücü kaybına sebep olan viral bir hastalıktır.
Enfeksiyon Hastalıkları bölümünden Prof. Dr. Süda Tekin tarafından hazırlanan bilgilendirici yazımızda, şap hastalığı hakkında detaylı bilgi edinebilirsiniz.
Şap Hastalığı Nasıl Yayılır?
Türkiye Tarım ve Orman Bakanlığınca bildirimi zorunlu hastalıklar arasında yer almaktadır. Hastalığın mortalitesi düşük olmasına karşın yüksek morbiditeye sahiptir. Yani öldürücü olmamakla birlikte sürü içerisinde veya bölgede hızla yayılır. Her ne kadar zoonoz (hayvanlardan insana bulaşan infeksiyon) kabul edilse de insanlara bulaşma oldukça nadirdir.
Picorna virüsler grubu içinde Aphtovirus alt grubundandır. Virüsün bilinen (A, O, C, Sat 1, Sat 2, Sat 3 ve Asia 1) isimlerinde 7 adet serotiplerinin yanında, yaklaşık 64 farklı alt tipi mevcuttur.
Türkiye'de en çok görülen serotipler A, O ve Asia-1 serotipleridir.
Virüsün dayanıklılığı; yüksek sıcaklık, direkt güneş ışığı virüs için uygun olmayan şartlardır.
Direkt güneş ışığına maruz kalmadığı şartlarda 40 °C 12 saatte, 60-65 °C 30 dakikada, 85 °C ise hemen tahrip olur. Sütü kaynatmak, eti uygun şekilde pişirmek virüsü temizler.
Virüs çevre şartlarına da oldukça dayanıklı olup, yapağıda 24 gün, samanda 15 hafta ve toprakta 4 hafta yaşayabilir.
Hastalığın yayılışı 2 farklı yolla gerçekleşir:
1. Hasta hayvanların ağız salya akıntısı, idrar ve dışkıları, sütü ve odaklarda oluşan vezikülerin patlamasıyla
2. Taşıyıcı hayvan ve kaynaklar; fare, kuşlar, yaban domuzu, kanatlılar hastalığın yayılmasında rol oynar. Hastalıklı hayvan ürünlerinin gerekli işleme tabi tutulmadan piyasaya sürülmesi hastalığın salgın haline gelmesinde önemli rol oynar.
Etken kuluçka dönemini (sığırlarda 2-7, koyunlarda 1-6 gün) bitirdikten sonra hasta hayvanda hastalık belirti ve bulguları; Yüksek ateş (40-41 °C), durgunluk, iştahsızlık, süt verimi kaybı
Etken vücuda alındığı bölgede primer aft denilen ilk lezyonları oluşturur. Hayvanların dil, ağız boşluğu mukozası, gingiva (dişeti), yanak mukozası, tırnak arası ve meme dokusunda içi sıvı dolu kesecikler (vezikül) görülür. Bu kesecikler dil hareketleri ve çeşitli nedenlerle patlar buna bağlı olarak ağız içi kızarır. Hayvanda yem yememe, ağızdan salya akması, dilin soyulması, dilin dışarı çıkması görülür.
Tırnak arasında oluşan yaralar, kızarıklık, apse ve ilerleyen dönemlerde tırnak düşmesi görülebilir.
Meme yangıları sebebiyle hayvan buzağının emmesine dahi izin vermez, ağrı çeker, sağımı reddeder, süt verimi düşer.
Hastalık insanlarda da lokal ve hafif etkili olarak görülebilir. Belirtisi ağız ve el bölgesinde su dolu kabarcık oluşumu şeklindedir. Çocuklarda daha etkilidir.
Şap Hastalığı Tanısı Nasıl Konur?
Ağız bölgesinde salya, köpüklü akıntı ve/veya tırnak arası bölgesinde oluşan erozyonlar ön teşhis için en belirli görüntüdür. Bu lezyonlar meme bölgesinde özellikle meme başlarında görülebilir ama bu teşhis için tam bir ayrım sağlamaz.
Şap Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?
Viral bir hastalıktır, birçok çeşidi olduğundan tam olarak tedavisi yoktur. Veteriner hekimler hastalığın seyrine göre farklı tedavi yöntemleri uygulamaktadırlar.
Şap Hastalığından Korunma Yöntemleri
Şap hastalığı, Türkiye Tarım ve Orman Bakanlığının salgın hastalıklarla mücadele programında yer alan bir hastalıktır. Bu yüzden yurt genelinde 6 ayda bir aşılama programı gerçekleştirilir.
- Sağımlardan önce ellerin, memelerin ve sağım ekipmanlarının her seferinde dezenfeksiyonuna titizlikle dikkat edilmelidir.
- Hayvanlar sistemli olarak şap hastalığına karşı koruyucu olarak aşılatılmalıdır.
- Bölgeye yeni getirilen hayvanların hastalığı taşıyıp taşımadığı takip edilmelidir.
- Aşısız hayvanlar ahıra sokulmamalıdır.
- Hastalıktan şüpheli hayvanlar hemen ayrı bir ahıra alınmalıdır.
- Hasta hayvanla ilgilenen bakıcı diğer ahırlara girmemeli, giydiği elbise ve çizmeler o ahırda kalmalıdır.
- Hasta hayvanın bulunduğu ahırdan çıkarılan artık yem ve altlıklar derhal yakılmalıdır.
- İhbari mecburi bir hastalıktır. Görülmesi durumunda Tarım bakanlığı teşkilatına haber verilmesi gereklidir.