Son yıllara astım hastalığının artmasında, başta şehirlerde yaşayan insan sayısının çoğalması, beraberinde trafikteki araç sayısında artış ve sanayileşmenin kontrol altına alınamaması ile artan hava kirliliği, kapalı ve iyi havalandırılmayan alanlarda zaman geçirilmesi gibi çok sayıda etken rol oynar.
Dünyada ve ülkemizde yaygın olan astım hastalığının, ülkemizde görülme oranları, çocuklarda %2-15, erişkinlerde ise %2-5’tir.
Yapılan güncel açıklamalarda Dünya Sağlık Örgütü, dünya genelinde yaklaşık olarak 100-150 milyon kişinin astım hastası olduğunu, bu sayının giderek arttığını ve astım sebebiyle senede 180 bin kişinin hayatını kaybettiği belirtilmektedir. Yapılan birçok uluslararası çalışma sonucunda astımın görülme sıklığında ciddi anlamda artış olduğu ve bu hastalığın özellikle çocukları etkilediği belirtilmektedir.
Astım Nedir?
Nefes borusu ve bronş denen hava yolları havanın akciğerlere giriş çıkışını sağlar. Astım, hava yollarında mikropsuz müzmin (kronik) iltihaplanma seyreden bir hastalık olarak tanımlanabilir. Hastalık, tetiklendiğinde hava yollarını çevreleyen kasların kasılması suretiyle hava yolları daralır. Bir yandan da hava yollarının içinde iltihaplanmaya bağlı şişme (ödem) ortaya çıkar, bu durum hava yollarını daha da daraltır. Böylece akciğerlere hava giriş çıkışı zorlaşır, bu da kişilerde nefes darlığı, öksürük, göğüs sıkışması ve hırıltılı solunum gibi belirtilerin görülmesine yol açar.
Astım Nedenleri Nelerdir?
Astım hastalığının nedeni henüz tam olarak bilinemese de, son zamanlarda hastalığın daha iyi anlaşılması ve altta yatan sebeplerin bulunması, rahatsızlığa dair daha etkili tedavi yöntemlerinin geliştirilmesine zemin hazırlamıştır.
Geliştirilen tüm tedavi yöntemlerine rağmen, ne yazık ki hala astıma bağlı ölümler görülmekte ve çalışmalar astım ölümlerin %82’sinin kontrol edilebilir faktörlerden kaynaklandığını göstermektedir. Bu nedenle astım hastalarının risk faktörlerini bilmeleri ve bu doğrultuda yaşam tarzlarını değiştirmeleri gerekir. Astımın ortaya çıkmasına veya tetiklenmesine yol açan etkenler şu şekilde sıralanabilir:
- Ani ısı ve hava değişiklikleri
- Sigara dumanı
- Mesleki etkenler (boyacılar, fırıncılar, kuaförler, gıda sektöründe çalışanlar vb.)
- Ev tozlarında bulunan akar denen organizmalar
- Gıda katkı maddeleri
- Küf mantarı
- Hayvan tüylerinin alerjenleri
- Böcek ısırma ya da sokmaları
- Kullanılan bazı ilaçlar
- Hava kirliliği
- Polenler
- Tahriş edici gazlar
- Parfüm, deodorant, deterjan, boya ve çamaşır suyu gibi bazı kokular
- Nezle, grip gibi üst solunum yolu enfeksiyonları
Astım Belirtileri Nelerdir? Nasıl Anlaşılır?
Astım belirtileri, genellikle nöbetler halinde gelir. Egzersiz, soğuk algınlığı ya da çeşitli alerjilere maruz kalma sonucunda artabilir. Tedavi edilmediği ya da yetersiz tedavi uygulandığı durumlarda bahsedilen belirtiler sürekli hale gelebilir. Bilinen astım başlatıcı etkenler arasında sıklıkla ev tozu akarları, küf mantarları ve polenler gibi bazı alerjenler sayılabilir. Bunların dışında kullanılan ilaçlar, sigara dumanı ve bazı yiyeceklerde bulunan katkı maddeleri astım başlangıcına sebep olabilir. Bilinen astım belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Nefes darlığı
- Gece ya da sabahın erken saatlerinde öksürük
- Göğüste sıkışma hissi
- Nefes alıp verirken ıslık sesine benzer hırıltı
Astım Genetik midir?
Ailesinde astım olan kişilerde astım olma olasılığı artmaktadır. Astımda genetik bir zemin bulunmaktadır, ancak bazı çevresel faktörler de sonradan kişilerde astıma sebep olabilir.
Astım Tedavisi Nasıl Yapılır?
Astım tedavisinde öncelikle doğru bir tedavi programı uygulamak için uzman hekime danışmak gerekir. Astım tedavi programı, astıma bağlı şikayetleri ortadan kaldırma ve ve astım ataklarını önlemeye yönelik girişimlerden oluşur. Bu tedavi yöntemleri şu şekilde sıralanabilir:
Tetikleyicileri önleme stratejileri; astıma sebep olan tetikleyicilerin farkına varmayı ve onlardan kaçınmayı içerir.
Kısa süreli rahatlama ilaçları; astımda nefes açıcı sprey ve ilgili cihazlar (nebülizer) ile verilen nefes açıcı ilaçlar hızlı rahatlama sağlayabilir. Kişilerin astım krizi durumlarında ciddi belirtileri önlemeye veya hafifletmeye yardımcı olur.
Kontrol ilaçları; astım belirtilerini önlemeye yardımcı olmak için uzman hekim kontrolünde düzenli olarak alınması gereken ilaçları tanımlar. Bu ilaçlar, hava yolu iltihabını azaltır ve solunum yolundaki daralmanın önlenmesinde yardımcı olur.
Astım Nasıl Geçer?
Astım hastalığı tanısı fiziki muayene, solunum testleri, kan tahlilleri ve radyolojik görüntüleme teknikleri sonucunda konulabilir. Sonrasında uygun tedavi yöntemlerinin uygulanması ve günlük hayatta alınan birtakım önlemlerle astım belirtilerinin önüne geçilebilir. Astım hastalığında uzman hekimler tarafından kullanım süresi ve tipi belirtilerek reçete edilen ilaçlar kullanılabilir. Tüm bunların dışında bireyler, astım hastalığı ve astım ataklarını önlemek amacıyla bazı önemli noktalara dikkat etmelidir. Bu önemli noktalar şöyle sıralanabilir:
- Yaşanılan alan sık sık havalandırılabilir.
- Oda spreyleri, parfüm ve deodorantlardan uzak durulmalıdır.
- Yapılacak alerji testleri ile bireylerin hangi etkenlere karşı alerjilerinin olduğu tespit edilebilir. Bu sayede kişiler etken maddelerden mümkün oldukça uzak durabilir.
- Etken maddelerden biri de evcil hayvan tüyleriyse, kişiler evcil hayvan beslemekten kaçınabilir.
- Sağlıklı ve dengeli beslenme programıyla birlikte, alerjik reaksiyonlara sebep olan besinlere dikkat edilebilir.
- Polenlerin artış gösterdiği bahar mevsimlerinde, gerekmedikçe dışarı çıkılmayabilir.
Bahsedilen önlemler alındığında ve uzmanlarla birlikte sağlık kontrolleri düzenli olarak uygulandığında astım hastalığı belirtileri minimuma indirilebilir ve bireylerin yaşam kaliteleri yükseltilebilir.