Fibromiyalji Nedir?
Fibromiyalji sendromu (FMS); periferik ve santral sinir sitemini etkileyen bir kronik ağrı sendromudur. Üç aydan uzun süreli, vücudun üst ve alt kısmında yaygın ağrı ile giden, beraberinde, yorgunluk, uyku bozukluğu, sabah yorgun kalkma, kafasını tam olarak toplayamama (fibro fog), konsantre olamama gibi yakınımlarla giden bir sendromdur. Huzursuz bacak sendromu, migren, irritabl barsak sendromu, kronik yorgunluk sendromu, kas güçsüzlüğü, ağızda ülserler, tat duyusunda kayıp/azalma, karında ağrı/kramp, bulantı, kabızlık, ishal, mide yanması, ağız kuruluğu, uyuşma/karıncalanma, baş dönmesi, insomnia (uykusuzluk), depresyon, sinirlilik, göğüs ağrısı, bulanık görme, ateş, kaşıntı, hırıltı, Raynaud fenomeni, kulak çınlaması, işitme güçlükleri, göz kuruluğu, nefes darlığı, döküntü, güneşe duyarlılık, kolay morarma, saç kaybı, sık işeme, ağrılı işeme ve mesane spazmları gibi hastalıklar/yakınımlar bu sendroma eşlik edebilir.
Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon bölümümüzden
Prof. Dr. Ayşegül Ketenci tarafından hazırlanan bilgilendirici yazımızda, fibromiyalji hakkında detaylı bilgi edinebilirsiniz.
Fibromiyalji kimleri etkiler?
Tüm dünyada osteoartrit’den sonra ikinci sıklıkta görülmektedir. Genellikle kadınları etkilediği bilinmekle beraber, erkekler ve çocuklarda bu sendromdan etkilenir. Kadın/erkek oranı 4/1 olmakla beraber, %40’a varan oranlar da bildirilmiştir. Görülme sıklığı genel toplumda % 2-8 arasındadır. 15-19 yaş arasında sıklığının %6’lara ulaştığı bildirilmektedir. Bazı bölgelerde oran %11,4’e kadar çıkmaktadır. Her yaş grubunda görülmekle beraber sıklık 40 yaş civarında artmaktadır.
Risk faktörleri nelerdir?
FMS’de kesin olarak belirlenmiş risk faktörleri ileri yaş ve kadın cinsiyettir. Yapılan çalışmalarda özellikle omurgaya yönelik olan fiziksel travmalar, cerrahi müdahaleler, trafik kazaları ve enfeksiyonlar (Borrelia Burgdorferi, Parvovirus, Koksakivirüs, Epstein-Barr Virus-EBV, HCV, Hepatit B Virüs-HBV, HIV, HTLV-1 gibi) sonrasında FMS görülme sıklığında artış saptanmıştır.
Yine travmatik çocukluk dönemi, psikolojik veya fiziksel şiddet, cinsel istismar, boşanma, terk edilme, savaş, iş sorunları, aşırı aktif ve mükemmeliyetçi yaşam tarzı gibi akut veya kronik emosyonel stres faktörlerinin de görülme sıklığını artırdığı bildirilmektedir.
Eğitim düzeyi ve sosyoekonomik düzey düştükçe sıklığının arttığı saptanmış ancak sanayileşmeyle ilişkisi bulunamamıştır. Obezite de bir risk faktörü olarak görülmeye başlanmıştır. Obezlerde fibromiyalji daha sık görülmektedir ve kilo vermenin yakınımları azaltabileceği düşünülmektedir.
Fibromiyalji nedenleri nelerdir?
Sebepleri tam olarak bilinmemekle beraber, ailesel, genetik, çevresel, endokrin ve nörolojik faktörlerin birkaç tanesinin birlikte rol oynadığı düşünülmektedir.
Yapılan çalışmalar, hastalıkta genetik geçişin de önemli rol oynadığını göstermektedir. Kardeşinde FMS olanlarda 13,6 kat fazla FMS görülmektedir. Çalışmalar serotoninerjik, dopaminerjik ve katekolaminerjik sistemlerdeki gen polimorfizminin FMS patogenezinde rolü olduğunu göstermekte ve kalıtım türü bilinmemekle birlikte yüksek olasılıkla polijenik olduğu düşünülmektedir.
Bir diğer çalışmada, FMS ile İnsan Lökosit Antijeni (HLA) doku grupları arasında bir ilişki gösterilmiştir. FMS’li hastaların %67’sinde DR4 mutasyonu saptanırken, yapılan farklı çalışmalarda HLA A, B, DRB1 lokusları ile FMS arasında genetik bağlantı bulunmuştur.
Ağrının iletilmesi ve algılanmasında yer alan serotonin, katekolamin gibi maddelerin mekanizmalarında rol oynayan genlerde de değişiklikler belirlenmiştir.
Bu çalışmalar, FMS’unun gelişmesinde birden çok mekanizmanın rol oynayabileceğini göstermiştir.
Fibromiyalji Yaşayanların Ortak Şikayetleri nelerdir?
- Ağrı vücudun her tarafındadır. Sıklıkla boyun ve omuzlardan başlar, sırta, kollara göğüs duvarına bacaklara yayılır. Ağrı dolaşıcı olabilir. Bazen kaslarda tutukluk, yanma veya sıkışma hissi gibi farklı şekillerde de hissedilebilir. Bir kısım ağrı devamlı olmakla beraber, anksiyete, stres, uykusuzluk, yorgunluk, soğuk veya rutubet ağrıları arttırır. Ağrı ile beraber gün içinde giderek azalan, bazen gün boyu devam eden sabah tutukluğu görülür. Hasta eklemlerini şiş olarak hissedebilir ancak ağrılı tarafta eklemlerde şişme veya kızarma görülmez. Ağrı nedeniyle o eklemin hareketi kısıtlanabilir. Dinlenme ile ağrı azalabilir.
- Yorgunluk, dinlendirmeyen uyku: Gece uykusundan, uyku süresinden bağımsız olarak yorgun kalkılır. Sabah hastalar uyandıklarında kendilerini “dövülmüş” veya “savaşmış” gibi hissettiklerini söylerler. Bu yakınım fibromiyalji sendromu olan hastaların %90’ından fazlasında vardır. Ayrıca, uykuya dalmakta zorluk, gece boyunca sık sık uyanma görülebilir. Fibromiyalji Sendromu olan hastalarda, uyku apnesi ve huzursuz bacak görülme sıklığı da artmıştır. Bu hastalarda “kronik yorgunluk sendromu” olarak tanımlanan, iş yapmayı engelleyecek kadar şiddetli yorgunlukla seyreden bir diğer sendromda sıktır.
- Bilişsel dalgalanmalar; Dikkati toplamada, işe konsantre olmakta zorlanılır. “Fibro-fog” olarak da tanımlanan bu durum, siste yürümeye benzetilir. Olayları, bir sis perdesi arkasından görmek gibidir.
- Psikolojik yakınmalar; Depresyon ve anksiyete sıklığı yaklaşık %30-50 oranında artmıştır.
- Kollarda bacaklarda karıncalanma, uyuşukluk, yanma hissi tanımlanır. Bu his devamlı veya ara ara olabilir, dolaşıcı karakter gösterebilir.
- Migren ve gerilim tipi baş ağrısı eşlik edebilir.
- Yukarıdaki yakınmaların yanısıra bağırsak fonksiyonlarında değişim, çarpıntı, idrar yaparken yanma ve huzursuz bacak sendromu gibi birçok farklı yakınmalarda hastalar tarafından tanımlanmaktadır.
Fibromiyalji Tanısı Nasıl Koyulur?
FMS’nin belirti ve bulguları romatolojik, nörolojik, endokrinolojik, psikiyatrik ve diğer somatik bozuklukların bulguları ile benzerlik gösterdiği için tanı koyma zorluğu yaşanmaktadır. FMS tanısını konusunda uzman bir hekim koyar. Günümüzde FMS’ye spesifik laboratuvar bulgusu veya görüntüleme yöntemi olmadığından tanı ayrıntılı anamnez, fizik muayene ve tanımlanmış tanı kriterleriyle koyulmaktadır.
Fibromiyalji Ağrı Noktaları Nelerdir?
Tanı için farklı kriterler önerilmiştir. Ancak günümüzde en yaygın kullanılan ve en fazla kabul gören, Amerikan Romatoloji Cemiyeti’nin 2016 yılında önerdiği kriterlerdir. Bu kriterler şöyledir;
- Yaygın ağrı indeksi 7 veya üzerinde olmalı, Semptom şiddet skalası 5 veya üzerinde olmalıdır. Ya da hasta yaygın ağrı indeksinden 4-6 puan alıyor ise semptom şiddet skalası 9 ve üzerinde olmalıdır (Toplam 31 puandan en az 12 alınmalıdır, puan arttıkça hastalık şiddeti artar).
- Şikayetler benzer şiddette en az üç aydır devam ediyor olmalıdır.
- Benzer yakınımlara neden olan başka hastalıkların varlığı, fibromiyalji tanısını ortadan kaldırmaz.
I. Yaygın Ağrı Skalası (YAS):
Yaygın ağrı, aşağıdaki 5 bölgeden en az 4’ünde ağrının olmasıdır; çene, göğüs ve karın ağrısı tek başına yaygın ağrı grubunda sayılmamaktadır.
Aşağıdaki her bölge için, son yedi gün içinde devamlı ağrı hissettiğiniz bölgeleri işaretleyiniz. (Skor 0 ile 19 arasında olacaktır).
| Bölge 1 |
Bölge 2 |
Bölge 3 |
Bölge 4 |
Bölge 5 |
| Sol üst bölge |
Sağ üst bölge |
Sol alt bölge |
Sağ alt bölge |
Aksiyal |
| ( ) Çene |
( ) Çene |
( ) Kalça |
( ) Kalça |
( ) Boyun |
| ( ) Omuz kuşağı |
( ) Omuz kuşağı |
( ) Üst bacak |
( ) Üst bacak |
( ) Sırt |
| ( ) Üst kol |
( ) Üst kol |
( ) Alt bacak |
( ) Alt bacak |
( ) Bel |
| ( ) Alt kol |
( ) Alt kol |
|
|
( ) Göğüs
( ) Karın |
II. Semptom şiddet skalası (SŞS):
- Aşağıdaki tüm maddeler 0-3 arasında skorlanmaktadır (0; problem yok, 1; hafif, 2; orta, 3; ciddi düzeyde; maksimum skor 9).
- Yorgunluk
- Dinlenmeden uyanma
- Bilişsel bulgular
- Ek olarak son 6 ay içerisinde; (Tüm maddeler 0-1 arasındadır. Aşağıdakilerden biri varsa 1, ikisi varsa 2, üçü birden varsa 3 puan verilir, maksimum skor 3)
- Baş ağrısı,
- Alt karında ağrı-kramplar
- Depresyonun varlığı
Semptom şiddet skalası (SŞS) hem A hem de B maddelerinden alınan toplam skordur.
SŞS= 9+3= maksimum skor 12
Fibromiyalji Sendromunun Ayırıcı Tanısında Hangi Hastalıklar Düşünülmelidir?
Aşağıdaki hastalıklar ayırıcı tanıda göz önünde bulundurulmalıdır.
- Kronik yorgunluk sendromu
- Eklem hipermobilite sendromları
- Şiddetli D vitamini eksikliği
- Viral enfeksiyonlar
- Statin tedavisi
- Hipotiroidi
- Poliartiküler osteoartrit
- Sjögren sendromu
- Spondiloartropatiler
- Polimyaljiya romatika
- Bağ dokusu hastalıkları
- Polimiyozit/dermatomiyozit
- Romatoid artrit ve sistemik lupus eritematosus’un erken evreleri
- Metabolik veya inflamatuvar myopatiler
- Metastatik maligniteler
Fibromiyalji sendromunda zorluklar nelerdir?
Fibromiyalji sendromunda bazı zorluklar mevcuttur;
- Hastalar ağrılarının hepsini anlatmayabilir, bu nedenle bölgesel ağrı olarak düşünülebilir, ayrıntılı olarak sorgulanmalıdır
- Yorgunluk; fiziksel, duygusal veya bilişsel olabilir
- Sese, ışığa, ısı değişikliğine aşırı duyaralılık saptanabilir, bu durum santral sinir sisteminin duyarlılaşmasını gösterir
- Ağrı üç aydan uzun süreli olmalı ancak, üç aydır tekrarlayan ağrı da olabilir
- Ağrının beyinde yanlış algılanması ana sorun olduğu için, ilaç tedavileri, klasik fizik tedavi yaklaşımları ve hareket önerileri etkisiz kalabilir.
- Hasta, birçok yakınımının olması ve bunları çözememek nedeni ile anlaşılamama hissedebilir ve tükenmişlik yaşayabilir
- Aşırı yakınımlar nedeni ile hekimler tükenmişlik yaşayabilirler
Fibromiyalji Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Günümüzde fibromiyaljinin tam olarak iyileşmesini sağlayan bir tedavi bulunmamaktadır; tedavi semptomların azaltılmasını, yaşam kalitesi ve işlevlerin korunmasını hedeflemektedir. Klinik pratikte ilaç tedavileri ile fiziksel tıp ve bilişsel tedavi gibi ilaç dışı tedavi yaklaşımları birlikte uygulanmakta ve fibromiyaljiyi bölgesel ya da multifokal bir kas bozukluğundan çok sistemik bir hastalık olarak ele alan tedavi yaklaşımları tercih edilmektedir. Tek bir tedavi yönteminin uygulanması fibromiyalji hastalarda tam etkililik sağlayamamakta ve klinik pratikte en etkili yöntemin multidisipliner tedavi olduğu düşünülmektedir. Tedavi hastalıktan çok kişiye özel hazırlanmalı, hastaların yakınımları ve günlük yaşamdaki ihtiyaçları göz önüne alınmalıdır.
Bu amaçla birçok dernek ve grup tarafından tedavi önerileri oluşturulmuştur. Ülkemizde, aşağıda özetlenen, Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Derneği tarafından önerilen tedavi yaklaşımları sıklıkla uygulanmaktadır.
Fibromiyalji için Hangi Bölüme Gidilmelidir?
Fibromiyalji belirtileri yaşayan kişiler hastanemizin
Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon bölümüne başvurabilirler.