Boğmaca; özellikle yenidoğanlarda ve küçük çocuklarında geçici veya kalıcı ciddi olumsuzluklara yol açabilen ve aşı ile önlenebilen bir enfeksiyon hastalığıdır. Boğmaca aşısı sayesinde tüm dünyadaki vaka sayılarında ciddi düşüş görülse de aşı kullanımında azalma olması durumunda epidemik anlamda salgınlar yaşanabilir.
Boğmaca Nedir?
Boğmaca, Bordotella pertussis bakterisinin sebep olduğu solunum yollarının bulaşıcı bir enfeksiyon hastalığıdır. Boğmaca, soğuk algınlığına göre daha uzun süreli ve yoğun öksürük nöbetlerine neden olabilmektedir.
Boğmaca Belirtileri Nelerdir?
Belirtiler, yaşa ve aşılanma durumuna göre değişebilmekle birlikte genel olarak şu şekildedir:
Başlangıç dönemi: Hafif öksürük ve burun akıntısı ile viral bir üst solunum yolu enfeksiyonuna benzer. Ateş genellikle yoktur ya da hafiftir. Viral solunum yolu enfeksiyonunun tersine öksürük giderek artar ve burun akıntısı sulu-şeffaf olarak devam eder. Bu dönem yaklaşık olarak 1-2 hafta sürer.
Öksürük nöbeti dönemi: Bu evrede öksürük nöbetlerinin ciddiyeti giderek artar ve tipik özellikler gösterir. Uzun süreli, art arda, aralarında nefes alınamayan öksürük nöbetleri ile hasta boğulur gibi olur ve morarma görülebilir. Öksürük nöbeti ardından gelen kusma ile koyu, yapışkan balgam çıkarıp rahatlama görülür. Nöbetler arasında terleme dönemleri görülebilir. Öksürük nöbetleri kendiliğinden gelişebileceği gibi dış uyaranlarla da tetiklenebilir. Özellikle geceleri daha yoğun olarak görülebilirler.
Boğmaca Neden Olur?
Boğmacaya karşı geliştirilen aşıların kullanılması ile birlikte hastalığın sıklığı, morbidite ve mortalitesinde ciddi düşüş yaşanmıştır. Amerika Birleşik Devletleri’nde aşılama sonrası dönemde vaka sayısında %80’den fazla azalma tespit edilmiştir. Her ne kadar 1974 yılında başlayan Genişletilmiş Bağışıklama Programı’yla tüm dünyada aşılama sayıları yükselse de son yıllarda boğmaca hastalığı vakalarında fark edilir seviyede artış görülmüştür. Büyük çoğunluğu, gelişmekte olan ülkelerde olmak üzere dünya çapında karşılaşılabilen boğmaca, her yaştan bireylerde görülebilir.
Bebeklerde ve küçük çocuklarda ciddi sağlık problemlerine yol açabilen boğmaca hastalığının yetişkinlerde de görülebilmesi toplum içerisinde bakteri dolaşımının devamına ve artışına sebep olabilir.
Boğmaca, öksürük nöbetleri sırasında havaya karışan solunum yolu damlacıkları yoluyla bulaşır. Hastalığın başlangıç dönemi, özellikle öksürük nöbetlerinin başlamasından sonraki ilk üç hafta bulaşıcılığın en yüksek olduğu zamandır. 3-4 yılda bir pik yapan boğmaca hastalığı, bebeklerde %1’e yakın bir mortalite oranına sahiptir.
Boğmaca Nasıl Anlaşılır?
Boğmaca hastalığına sebep olan bakterinin kuluçka dönemi, bulaşmadan sonraki 5-21 gün içinde gerçekleşir. Ev içindeki bulaşmalardan 4 hafta sonra ilk belirtiler tespit edilebilir. Belirtilerin benzemesi sebebiyle hastalığın erken safhaları soğuk algınlığıyla karıştırılabilir.
Boğmaca hastalığının tanısı uygun hastalık belirtileri olan kişilerde solunum yollarından alınan örneklerde bakterinin saptanması ile konmaktadır. Hastalığın işleyişi yaşa ve kişinin bağışıklık sistemine göre değişiklik gösterir. Öksürük nöbetleri haricinde hastanın genel durumu iyi olabilir ancak genellikle zaman ilerledikçe öksürüklerin şiddeti ve sıklığı artar.
Boğmaca Bulaşıcı mıdır?
Yüksek bulaşıcılık oranına sahip birçok hastalık gibi boğmaca hastalığı için de toplumsal anlamda korunma gerekir. Özellikle aşılarla ilgili fikir ayrılıkları ve başta yoksul ülkeler olmak üzere aşıya erişimin az olması, hastalığın dünya çapında epidemiler halinde görülmesine sebep olur.
Boğmacadan Korunmak için Yapılması Gerekenler Nelerdir?
Bulaşıcı hastalıkların çoğunda olduğu gibi toplumsal korunma yöntemi aşıdır ve aşı takvimine uyulması gerekir. Risk altındaki yaş gruplarından olan küçük çocuk ve bebekler, hastalık belirtileri bulunan kimselerden uzak tutulmalıdır. Ayrıca, henüz aşılanması başlamamış ya da tamamlanmamış bebeklerin hastalıktan korunabilmesi için yakın çevresindeki kişilerin mutlaka aşılanması önerilmektedir.
Çocuklarda boğmaca enfeksiyonuna karşı aşılama ile sağlanan bağışıklık ve koruyuculuk 5-10 yıl sonra azalmaktadır. Ergenlik süreci ve sonrasında boğmaca hastalığına karşı duyarlılık artar ve bu sebeple hastalık, bu yaş gruplarında daha sık görülmeye başlar. Bu nedenle ergenlik döneminde de (11-12 yaşından itibaren) boğmacaya karşı bir doz hatırlatma aşılaması yapılması önerilir.
Boğmaca Tedavisi Nasıl Yapılır?
Boğmaca hastalığının tedavisinde genellikle belirtilerin engellenmesi için yapılan uygulamaların yanı sıra antibiyotikler kullanılır. Başta yenidoğanlar ve küçük bebekler olmak üzere risk altındaki hastaların doktor gözetiminde tutulması gerekebilir. Antibiyotik tedavisi, boğmaca hastalığının başlangıç safhalarında uygulanırsa hastalık sürecini değiştirebilirken geç safhalarda yalnızca bulaşıcılığı önleyebilir.
Boğmaca Öksürüğü Nasıl Geçer?
Yoğun öksürük nöbetleri sebebiyle bebekler ve çocukların solunumlarında durma veya beyin hasarı yaşanması söz konusu olabilir. Bu nedenle öksürüklerin engellenmesi için nefes açıcı buhar ilaçlar verilebilir. Diğer birçok hastalıkta olduğu gibi solunum yollarının açık tutulması, bol sıvı alınması ve istirahat edilmesi gerekir. Özellikle çocuklarda öksürük şurubu kullanımı faydalı olmayabilir. Tedavi, genelde kalıcı bir sorun yaşanmadan iyileşmeyi sağlamak adına beslenmeyi ve dinlenmeyi gerektirir. Öksürüğün seviyesinin gözetim altında tutulması ve ihtiyaç halinde destek sağlanması önem taşır.
Boğmacadan Korunmak içim Kullanılan Aşılar
1940’lardan beri boğmacadan korunmak amacıyla aşılar kullanılmaktadır. İlk dönem tam hücre aşıları kullanımda iken teknolojinin gelişmesiyle günümüzde çok daha güvenilir ve etkili olan asellüler aşılar yapılmaktadır. Ülkemizde 2008 yılından itibaren karma aşı olarak da bilinen ve diğer aşılarla kombine edilmiş şekilde asellüler boğmaca aşısı kullanılmaktadır. Sağlık Bakanlığı rutin aşı takviminde boğmacaya karşı çocukluk dönemi aşılaması 2.,4. ve 6. aylarda ve 4. yaşta yapılmaktadır.