Damar hastalıkları atardamar ya da toplardamarı tutabilir. Atardamarlar, kanı kalpten dokulara götüren ve nabız olarak hissettiğimiz damarlardır. Toplardamarlar ise oksijen ve besini kullanılmış kirli kanı kalbe geri taşıyan damarlardır. Kollarımızdaki mavi damarlar küçük toplardamarlardır.
Atardamarların darlık ve tıkanıklıkları
Atardamar tıkanması genellikle damar kireçlenmesi ya da damar sertliği denen hastalığa bağlı oluşur.
Herkeste görülebilir ancak ileri yaş hastalarda, şeker hastalarında, kolesterol ve tansiyonu yüksek olanlarda, sigara içenlerde daha sık görülür. Atardamar tıkanmaları hangi organı tutmuşsa o bölgeye ait sorunlar oluşturur. Kol damarında kolu kullandığı zaman yorulma, böbrek damar darlığında yüksek tansiyon, şahdamarı darlığında beyne pıhtı atması gibi yakınmalar olur. Hemen tüm damar darlık ve tıkanmalarının anjiyografi ile tedavisi mümkündür.
Bacak damar tıkanmaları
Bacak damar tıkanmaları özellikle ileri yaştaki insanlarda çok sık görülen bir durumdur. Diğer damar tıkanmaları gibi sıklıkla damar sertliğine bağlı gelişir. Bacak damar tıkanması olan bir hastada erken dönemde yürümekle baldır kaslarında ağrı oluşturur. Hastalık (tıkanma) ilerlerse parmak uçlarında soğukluk ve şiddetli ağrı, parmak yarası ve kangren oluşturabilir.
Şu belirtiler varsa bacaklarda damar tıkanması olma ihtimali çok yüksektir:
- Yürümekle diz altında baldır kaslarında ağrı
- Ağrı bazen kramp gibi bazen kaslarda sertleşme şeklinde hissedilir
- Ağrı otururken ya da dururken olmaz, sadece yürümekle olur
- Yürüyünce ortaya çıkan ağrı, 2-3 dakika dinlenmekle tamamen geçer
- Tekrar yürüyünce genellikle aynı mesafede yine ağrı olur
- Yokuş yukarı çıkarken ya da hızlı yürüyünce ağrı daha belirgindir ve daha erken gelir, yokuş aşağı ya da yavaş yürüyünce ağrı daha hafiftir.
Bu şikâyetleriniz varsa bacak damar tıkanması yönünden değerlendirme gerekir. Muayene dışında ilk değerlendirme genellikle renkli Doppler ultrason yapılır. Gerekli görülürse tomografi ya da MR ile anjiyografi yapılır (basit anjiyografi).
Günümüzde damar darlık ve tıkanıklıklarının çoğunluğu anjiyografi ile başarılı bir şekilde tedavi edilebilmektedir. Tedavisi mümkün olmadığı söylenen birçok damar tıkanması, aslında anjiyografi ile tedavi edilebilir. Bu genellikle tecrübe ve var olan teknolojiyi iyi kullanmakla ilgilidir. Merkezimiz bu konuda ülkenin en tecrübeli merkezlerinden birisidir. Merkezimizde atardamar darlık ve tıkanmalarının açılması için balon, ilaçlı balon, stent, ilaçlı stent, trombektomi (pıhtı temizlenmesi) ve aterektomi (damar tıraşlama) gibi tüm yöntemler kullanılmaktadır. Daha detaylı bilgi için: www.leventoguzkurt.com adresine başvurabilirsiniz.
Diyabetik ayak yarası
Diyabetik hastalarda ayakta iyileşmeyen yara çıkarsa bunların yaklaşık yarısı bacak damar tıkanmasına bağlıdır. Ayak yaraları genellikle ayak parmaklarında ve topukta çarpma, tırnak kesmesi, ayakkabının vurması gibi basit nedenlerle başlar. Yaralar haftalarca veya aylarca iyileşmeyebilir. Özellikle uzun süre iyileşmeyen yaralarda bacak damarlarında tıkanma olup olmadığı değerlendirilmelidir. Ayak yaraları zamanında tedavi olmazsa, bacağın kaybına (ampütasyon) neden olabilir.
Diyabetik ayak yarası olan bir hastada atardamar tıkanmaları ihmal edilmekte ve tıkanma açılmadan yara tedavisi uygulanmaktadır. Damar tıkanması bacağın beslenmesini bozarak yaraların besin ve oksijen almasını engeller ve yara iyileşme süresi uzar. Bu nedenle diyabetik ayak yarası olan her hastanın bacak atardamarlarının değerlendirilmesi ve tıkanması varsa öncelikle bu tıkanmaların açılması gerekir. Tedavide için genellikle riski az ve başarı şansı yüksek olduğu için anjiyografi ile damar açma yöntemleri tercih edilir. Merkezimiz bu konuda son derece tecrübelidir.
Buerger Hastalığı
Sigara kullanımına bağlı olarak özellikle 20-40 yaşlarındaki erkek hastalarda gelişen atardamarların tıkayıcı bir hastalığıdır. Çoğunlukla bacak damarını bazen el damarını etkiler. Genellikle bacak damar tıkanmasına bağlı olarak yürümekle bacak kaslarında ya da ayak tabanında ağrı olur ve yürümeyi engeller. İleri evrelerde ayak ve elde özellikle istirahatte görülen şiddetli ağrı ve yaralar vardır. Hastaların önemli bir kısmında iyileşmeyen yaralar ve kangren nedeni ile ayak parmakları ya da ayak kesilmesi gerekebilir. Kesin bir tedavisi yoktur. Tedavide en önemli unsur sigaranın bırakılmasıdır. Sigara bırakılırsa genellikle hastalığın ilerlemesi durur. Ancak o ana kadar tıkanmış olan damarlar hiçbir şekilde kendiliğinden açılmaz. Bir ilaç tedavisi de yoktur. Tedavide çok az sayıda hasta ameliyat (bypass cerrahisi) için uygundur.
Anjiyografi ile tedavi yöntemi, hastalar ve hatta çoğu doktor tarafından bilinmez. Bu nedenle hastalara hiçbir tedavi şansı olmadığı sadece ilaç kullanmaları gerektiği söylenir. Halbuki bu hastalarda tıkalı damarların açılmasında anjiyografi en etkili tedavi yöntemidir. Ancak Buerger hastalığı diğer damar tıkanmalarından farklıdır. Genellikle diz altındaki küçük damarlarda tıkanma vardır ve anjiyografi ile bu damarların açılması diğer damar tıkanmalarına göre daha zordur. Her hastada damarların açılması mümkün olmayabilir. Prof. Dr. Levent Oğuzkurt, Buerger hastalığının anjiyografi ile tedavisini ülkemizde ilk yapan ve bu konuda en deneyimli doktorlardan biridir.
Boyun şahdamarı (karotis arter) darlıkları
Boyun atardamarındaki darlıklar beyne pıhtı atmasına ve felç oluşumuna neden olabilir. Daralma hafif ise yani damarda yüzde 50’den az daralma varsa risk düşüktür ve ilaç tedavisi yeterlidir. Boyun atardamarındaki daralma yüzde 50’den fazla ise beyne pıhtı atma ihtimali daha yüksektir ve genellikle darlığın düzeltilmesi ya da giderilmesi gerekir.
Boyun şah damar darlıklarında iki tedavi yöntemi vardır:
1. Ameliyatla darlığın temizlenmesi (endarterektomi)
2. Anjiyografi ile stent yerleştirilmesi
Girişimsel Radyoloji bölümü karotid darlıkları anjiyografi ile stent yerleştirerek tedavi eder. Ameliyat işlemini damar cerrahisi uzmanları yapmaktadır.
Damar tıkanmasını açmak için hangi yöntemler kullanılır?
1. Balon ve ilaçlı balonlar: Anjiyografi sırasında kullanılan damar açma yöntemleridir. Anjiyografi sırasında tıkalı ya da daralmış olan damara ince ve uzun bir balon yerleştirilir, balon o damarın çapı kadar şişirilir ve darlık açılır. Her damara göre balon boyutu vardır. Balon indirilerek dışarı alınır. Yani balon vücutta kalmaz.
İlaçlı balonlar, normal balonların dışının özel bir ilaçla kaplanmış halidir. Bu ilaç balon şişirilince damar duvarına geçer ve uzun vadede damarın tekrar daralma ya da tıkanma ihtimalini azaltır.
2. Stent ve ilaçlı stent: Stentler balonlardan daha farklıdır. Yuvarlak metal örgülü yapılardır. Bir boru gibidir ancak tamamen kapalı değildir. Stentler de anjiyografi sırasında daralmış ya da tıkanmış damara yerleştirilir ve damarı açar. Stentler balonlardan farklı olarak damar içinde kalır ve çıkarılmaz.
İlaçlı stentler de normal stentler gibidir. İlaçlı balonlarda olduğu gibi stent üzerine özel bir ilaç yerleştirilmiştir. Bu ilaç uzun vadede damarın tekrar daralma ya da tıkanma ihtimalini azaltır. Bunlar da şu an sadece bacak damarları için mevcuttur.
3. Damar tıraşlama (aterektomi) yöntemi: Damar tıraşlama daralmış ya da tıkanmış olan damardaki tıkayıcı dokuyu özel bir cihazla tıraşlayarak temizlemektir. Cihaz tıraşladığı dokuyu haznesine alır ve doku dışarı atılır. Damar tıraşlama tek başına kullanılacağı gibi tıraşlama sonrası düzeltilen damara balon, ilaçlı balon ya da stent de uygulanabilir. Amaç damarın uzun dönemde açık kalmasını sağlamaktır.
Aort anevrizması (Göğüs/karın ana atardamar balonlaşması)
Anevrizma damarın genişlemesi veya balonlaşmasıdır. Anevrizma vücudun herhangi bir damarında olabilir. Aort anevrizması vücuttaki en büyük atardamarın (göğüs ve karın bölgesinde) balonlaşmasıdır. Aorta balonlaşmaları genellikle bir şikâyete neden olmaz ve tesadüfen fark edilir. Tedavi edilmedikleri takdirde yırtılarak ciddi iç kanamaya ve çoğunlukla ölüme neden olabilirler. Merkezimizde açık ameliyat yapmaksızın anjiyografik yöntemler ile genişlemiş damar içine stentli suni damar (stentgreft) yerleştirilerek anevrizma tedavisi başarılı bir şekilde yapılabilmektedir.
Miyom tedavisi (Miyom embolizasyonu)
Miyom rahim içinde gelişen iyi huylu tümördür. İstatistiklere göre 35 yaşın üzerindeki her 3 kadından birinde miyom görülebilir. Rahimde bir ya da birden fazla miyom bulunabilir. Miyomlar boyutları ve sayıları arttıkça adet düzensizliği, adetlerin uzaması, kansızlık ve adetlerin ağrılı olmasına yol açar.
İleri yaşlarda sıklıkla cerrahi olarak tüm rahimin çıkarılarak tedavisi yapılırken genç yaş grubunda miyom tedavisi hem ameliyatla hem de ameliyatsız olarak embolizasyon ile yapılabilir. Bu teknikte miyomu besleyen atardamar içinden girilerek bu damar tıkanır. Miyom yeterli beslenemeyeceği için küçülmeye başlar. Rahim beslenmesinde sorun yaşanmaz. Tedavinin cerrahiye en önemli üstünlüğü ameliyat kesisi olmaması, genel anestezi gerektirmemesi, miyomların tekrarlaması durumunda işlemin tekrarlanabilir olması ve rahim dokusunun korunmasıdır.
Varikosel tedavisi
Varikosel testislerdeki kanı boşaltan toplardamarların çeşitli nedenlerle genişleyerek varisleşmesidir. Varikosel çoğunlukta (yaklaşık yüzde 85 oranında) sol testiste ve geri kalan hastalarda iki taraflı olur. Hiç sorun oluşturmayabilir. Küçük bir grup hastada ağrı yapabilir. Daha sık olarak sperm sayısını azaltıp kısırlığa yol açabilir. En çok bu nedenle tedavi edilir. İki tedavisi vardır: Ameliyatla bu damarların kapatılması ya da anjiyo ile (daha basit olan toplardamar anjiyosu) bu damarın tıkanması.
Varis ve modern tedavi yöntemleri
Varis son derece sık görülen bir toplardamar hastalığıdır. Kadınlarda daha sık rastlanır. Son yıllarda gelişen lazer, radyofrekans (RF), buhar ve köpük gibi yeni yöntemlerle tüm varis türleri başarılı bir şekilde tedavi edilebilmektedir.
Üç tür varis vardır ve varis tedavisi bu üç tür için farklılıklar gösterir.
1. Kılcal damar ya da kılcal varis: Genellikle çok şikâyet oluşturmaz. Görüntüsü nedeniyle tedavi istenebilir. Tedavi yöntemleri skleroterapi (iğne tedavisi) ve deriden yapılan lazer/RF yöntemleridir.
2. Orta boy (retiküler) varis: Koyu yeşil, 2-3 mm çaplı damarlardır. Genellikle şikâyet oluşturmaz. Görüntüsü nedeniyle tedavi istenebilir. Tek tedavi yöntemi köpük skleroterapi ya da köpük tedavisidir. Tedavisi en kolay varis türüdür.
3. Büyük varis: Cilt renginde parmak kalınlığına ulaşan varislerdir. Bacaklarda ağrı, yorgunluk, yanma kramp gibi şikâyetlere neden olur ve yaşam kalitesini düşürürler. Büyük varisi olan her kişide altta yatan bir büyük toplardamar kapak yetmezliği vardır. Tedavide öncelik görünen varisin değil kapak yetmezliği olan bu büyük damarın tedavi edilmesi gerekir. Damar içinden yapılan lazer, radyofrekans (RF), buhar gibi yeni yöntemlerin tümü asıl sorunu yaratan bu damarların tedavisinde kullanılır.
Varis tedavisi sırasında hastalar ağrı hissetmez. Var olabilecek ağrı damardan verilen rahatlatıcı ve ağrı kesici ilaçlarla giderilir. Hastalar işlemden sonra, ağrı kesici ilacın etkisi geçtiğinde (1-2 saat içinde) evlerine gönderilir. Merkezimizde tüm varis türlerinin ameliyatsız tedavileri yapılmaktadır. Varis ve tedavisi konusunda daha detaylı bilgi için www.bacakvarisi.com web sayfası incelenebilir.
Toplardamar tıkanması (Derin Ven Trombozu ya da DVT) ve tedavisi
Toplardamar tıkanması her toplardamarda görülebilir ama en sık görüleni ve en önemlisi bacak toplardamarında olandır. Bacak toplardamarı pıhtılaşarak tıkanırsa kanın kalbe dönüşü zorlaşır, kan bacaklarda birikir ve ayak şişliği olur, bazen ağrıya neden olur. Çoğunlukla tek bacaktadır ancak iki bacağı da tutabilir. Hastalık ne kadar fazla damarı tutarsa sorun o kadar büyük olur.
Hastalığa erken tanı koyup erken dönemde iyi tedavi yapmak çok önemlidir. Çünkü erken dönemde iyi tedavi edilmezse hayat boyu düzelmeyen ve tedavisi olmayan sorunlar oluşturabilir.
DVT herkeste görülebilir ancak şu özellikler, görülme sıklığını artırır: Genetik olarak pıhtılaşma eğilimi, daha önce derin ven trombozu geçirmiş olmak, bazı kanser türleri, ileri yaş, gebelik ve gebelik sonrası, doğum kontrol hapı kullanımı, diz ve kalça protezleri gibi büyük ameliyatlar sonrası, ayak kırık ve yumuşak doku zedelenmelerinde ayağın alçıya alınması sonrası.
DVT hastalığının iki evresi vardır:
1. Erken evre (akut) derin ven trombozu: Erken evrede pıhtı tazedir. Toplardamarın tıkanmasına bağlı ayak şişliği vardır ve belirgindir. Üç hastanın birinde bacaktaki pıhtı akciğere atabilir. Bu da hayati risk oluşturur. Tedavide kan sulandırıcı ilaçlar kullanılır ancak bu ilaçlar pıhtıyı temizlemez, sadece yeni pıhtı olmasını ve pıhtının akciğere atmasını engelleyebilir. Pıhtıyı temizleyebilen tek tedavi, anjiyografi odasında damar içinden yapılan tedavidir. Pıhtı özellikle kasık bölgesine ulaşmışsa anjiyografi ile yapılan damar içi müdahale gerekli hale gelir. Tedavinin olabildiğince erken yapılması gerekir. Çünkü damar içi yöntemle mükemmel tedavi sadece pıhtı taze iken olur. Hastalığın ilk 15 gününde pıhtının tamamen temizlenmesi mümkündür. Daha sonra tedavi şansı azalır. Anjiyografi ile yani damar içinden tedavi çoğunlukla diz arkasındaki toplardamara bazen ayak bileği damarına girilerek yapılır. Buradan ya kateter denen ince plastik tüplerle özel pıhtı eritici ilaçlar verilir (tromboliz=pıhtının eritilerek temizlenmesi) ya da özel cihazlarla pıhtı mekanik olarak temizlenir (trombektomi=pıhtının parçalanarak eritilmesi ya da dışarı alınması).
2. Geç evre (kronik) derin ven trombozu: Erken evrede yani ilk bir ayda mükemmel tedavi edilmeyen hastaların yaklaşık yarısında geç dönemde kronik venöz yetmezlik adı verilen ikinci bir sorun gelişir. Erken dönemde tedavi edilemeyen pıhtı damar duvarına yapışır; hem toplardamarda tıkanma oluşturur hem de toplardamar kapaklarını bozar. Her ikisi de hayat boyu sürecek ayak şişliği oluşturur. Hastaların bir kısmında ayak yaraları gelişebilir. Genellikle hiçbir tedavi şansının olmadığı ve hastanın varis çorabı ile yaşaması gerektiği söylenir. Ancak bu hastaların bir kısmında tıkanma anjiyo yöntemiyle açılarak ayağın rahatlatılması mümkündür. Bu tedavi ülkemizde ne yazık ki hemen hiç bilinmemektedir ancak merkezimiz bu konuda da oldukça tecrübelidir. Geç evre derin ven trombozunda pıhtı temizlenmesi yapılamaz çünkü pıhtı eskimiş ve duvara yapışmıştır. Sadece tıkalı damarların balonla ve stentle açılma işlemi yapılır. Merkezimizde derin ven trombozunun hem erken hem de geç dönem anjiyografi ile damar içi tedavileri başarıyla uygulanmaktadır.
Vasküler malformasyon tedavisi
Vücudun her bölümünde ya da organında gelişebilen toplardamar hastalığıdır. Toplardamar yumağı ya da malformasyonu olarak adlandırılabilir. Varise benzer ancak farklıdır. Genellikle çok küçük yaşlarda vardır ve yaş arttıkça büyüme eğilimindedir. Hem görüntü olarak hastayı rahatsız eder hem de ağrı yapabilir.
İki tedavi yöntemi vardır: Ameliyatla çıkarma ve iğne tedavisi (ablasyon tedavisi). Bazen her iki tedavi yöntemi birlikte kullanılır. Bölümümüz vasküler malformasyonların tedavisinde ameliyatsız yöntem olarak iğne tedavisi yapmaktadır.
Diyaliz hastalarının damar yolu sorunlarında girişimsel radyoloji
Diyaliz fistül damarları zaman zaman daralabilir, pıhtılaşıp tıkanabilir, kol şişliğine, parmaklarda uyuşma ya da yara oluşmasına neden olabilir. En önemlisi fistül yeterli çalışmaz ve hasta diyalize giremez. Diyalize girmesi için damar yolu kateteri takılması gerekir ki bu da uzun dönemde yeni damar tıkanmaları oluşturur.
Girişimsel radyolojide diyaliz hastalarında ne tür tedavi yapar?
1. Diyaliz hastalarındaki fistüllerde görülen tüm daralma ya da tıkanmalar anjiyografi ile tedavi edilir. Fistül pıhtı ile tıkanmışsa ameliyatsız pıhtı temizleme yöntemleriyle pıhtı giderilir. Aynı şekilde diyalize girmek için yapay damar (greft) takılmış ve tıkanmışsa bu tıkanma da anjiyografi yöntemiyle açılır.
2. Daha önce boyun bölgesinden kateter takılmış hastalarda fistül açıldıktan sonra ciddi kol şişliği olabilir. Bu omuz bölgesi toplardamarın tıkanmasına bağlıdır. Damar tıkanması açılarak giderilerek kol şişliği düzeltilir.
3. Ek olarak hemodiyaliz hastalarında acil durumlarda kateterden diyalize girmek gerekirse her bölgeden damar yolu kateteri yerleştirilir. Tüm işlemler ultrason eşliğinde yapıldığından hasta için daha güvenli ve daha az zahmetlidir.