Göz tembelliği (ambliyopi), erken yaşlarda ortaya çıkan görme yetisinin azalması olarak adlandırılır.
Göz Tembelliği Nedir?
Ambliyopi, çocuklarda görme azalmasının önde gelen nedenlerindendir. Doğumdan itibaren 7 yaşına kadar gelişim gösterir ve nadiren her iki gözü de etkiler.
Erken teşhis ve tedavi, çocuğunuzun görme fonksiyonunda uzun vadeli sorunların önlenmesine yardımcı olur. Görme bozukluğu olan göz genellikle gözlük, kontakt lens veya kapama tedavisi ile tedavi edilir.
Göz Tembelliği Neden Olur?
Göz tembelliği, erken yaşlarda görme fonksiyonunda (asimetrik kırma kusuru, şaşılık, retina, görme siniri ve beyin arasında) rastlanan anormallikler sebebiyle oluşabilir. Gözlerin birlikte çalışma yeteneğinin azalması ile beyin tarafından ihmal edilen gözün görme kapasitesi zayıf kalır.
Çocuğunuzun görüşünü bulanıklaştıran, gözlerin kaymasına neden olan herhangi bir durum da göz tembelliğine sebep olabilir. Yaygın nedenleri şunlardır:
-Kas dengesizliği (şaşılık ambliyopisi). Göz kaslarındaki dengesizlik, göz tembelliğinin en yaygın nedenidir. Bu dengesizlik, iki gözün birlikte çalışmasını engellerken, gözlerin birbirine geçmesine veya dışarı çıkmasına neden olabilir.
-Gözler arasındaki görme keskinliği farkı (kırılma ambliyopisi). İki gözün numaraları arasında önemli büyüklükte fark olması, miyopi, astigmatizma veya hipermetropi göz tembelliğine neden olabilir. Hiç bir şikayeti olmasa da çocuğunuzun rutin göz muayenelerinin yapılması bu kırma kusurlarının tespiti için önemlidir.
Bu kırılma problemlerini düzeltmek için genellikle gözlük veya kontakt lensler kullanılır. Bazı çocuklarda ise göz tembelliği, şaşılık ve kırma kusurlarının birleşiminden kaynaklanır.
Göz Tembelliği Belirtileri Nelerdir?
Tembel gözün belirti ve semptomları şunlardır:
- Gözlerde kayma
- Zayıf derinlik algısı
- Gözleri kısmak veya kapatmak
- Baş eğme
- Görme tarama testlerinin anormal sonuçları
Semptom göstermeyen durumlarda göz muayenesi olmadan göz tembelliği teşhis edilememektedir. Bu nedenle rutin kontroller kıymetlidir.
Göz Tembelliği Risk Faktörleri
Göz tembelliği riskinin artması ile ilişkili faktörler şunlardır:
- Erken doğum
- Düşük doğum ağırlığı
- Ailede göz tembelliği öyküsü
- Gelişimsel engeller
- Travma hikayesi
Göz Tembelliği Nasıl Anlaşılır?
Yeni doğmuş bir bebeğin gözleri, doğumdan sonraki 72 saat içinde muayene edilir. Bu basit muayene, katarakt gibi sorunları tespit ve kontrol etmek için önemlidir. Bebeğiniz 6 ila 8 haftalık olduğunda ise ikinci bir göz muayenesi uygulanır.
Bir çocuğun görme fonksiyonları ilk yılda aşağıdaki şekilde gelişmelidir:
6-8 haftalıkken – gözleriyle parlak veya ilginç bir nesneyi takip eder
2-3 aylıkken – yakındaki nesnelere ilgi gösterir
6 aylıkken – yakın ve uzaktaki nesnelere odaklanır, resimlerle ilgilenir
12 aylıkken – küçük yiyecek parçaları ve küçük nesneleri görebilir, tanıdık insanlara tepki verebilir
Göz Tembelliği Türleri Nelerdir?
Aşağıdakiler dahil olmak üzere üç ana ambliyopi türü vardır:
Anizometropik Ambliyopi: Her iki göz arasındaki büyük numara farkı ile kendini gösterir. Numarası daha büyük olan gözün yeterince uyarılamaması nedeniyle oluşur.
Şaşılık Ambliyopisi: Şaşılığı olan çocuklarda kayan gözde oluşabilen göz tembelliği türüdür.
Uyarı Deprivasyon Ambliyopisi: Fiziksel problemler (katarakt gibi) nedeniyle yeterli görsel uyarandan mahrum kalan gözde ambliyopi görülebilir
Göz Tembelliği Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Göz tembelliği, bazı vakalarda ek bir uygulamaya gerek kalmadan gözlük kullanımı ile tedavi edilebilir. Aynı zamanda tembel gözün uyarılması şu iki yolla da sağlanabilir:
Göz bandı: Tembel gözü daha iyi çalışmaya zorlamak için “iyi” göze günde 2-6 saat takılır.
Göz damlası: Göz damlası iyi olan göze damlatılarak görmesi bulanıklaştırır. Böylelikle beyin zayıf gözü kullanır.
Çocuğunuz gözlüksüz daha iyi görebildiğini söyleyebilir. Bunun nedeni, gözlerinin odaklanmak için çok çalışmaya alışması ve artık gözlükle odaklanmakta zorlanmalarıdır.
Ek olarak miyop, hipermetrop veya astigmat gibi bir görme kusuru varsa, gözün odağını düzeltmek için öncelikle gözlük kullanımı önerilmektedir. Gözlük ihtiyacı olan çocuklarda gözlüğü kullanmak şaşılığı düzeltmeye de yardımcı olur.
Tüm bu aşamalardan sonra tembellik teşhisi konan göz, yeniden kullanmaya teşvik edilir. Sonrasında bant veya damla kullanılarak devam edilebilen göz tembelliği tedavisi, uzun süre alabilen kademeli ilerleyen bir süreçtir. 8 yaşından önce uygulandığında daha etkili sonuçlar alınabilen bu tedavi, hekim kontrolünde düzenli bir şekilde uygulanmalı ve erken durdurulmamalıdır.
Ameliyat
Bazı vakalarda, etkilenen gözde görme fonksiyonunun daha iyi gelişmesine yardımcı olmak için katarakt ameliyatı yapılır. Genel anestezi altında uygulanan operasyon, genellikle 1 saat sürer. Tembelliğin nedeni göz kayması ise doktorunuz değerlendirme sonrası şaşılık ameliyatına gerek görebilir.
Göz Tembelliği için Doktorlar Tarafından Önerilen Egzersizler Nelerdir?
Kanıtlanmış diğer tedavilerle birlikte aşağıdaki egzersizler göz kayması ve/veya göz tembelliği için önerilmektedir:
- Burnunuzun yakınında bir kalem tutun. Uzaklaştırın, sonra yakına getirin. Hareket ederken kaleme odaklanın.
- Güçlü göze bir yama takarken bulmaca çözün.
- Güçlü göze bir yama takarken bir şeyler okuyun.
Çocuğunuzun görüşünde bir sorun olduğunu düşünüyorsanız mutlaka bir pediatrik yaş grubu ile ilgilenen bir göz doktorundan randevu alınız.
Göz Tembelliği için Hangi Bölüme Gidilir?
Göz tembelliğinden şüpheleniyorsanız, bir göz doktoruna muayene olmalısınız. 4 yaş ve altı tüm çocuklarda göz muayenesini göz doktoruna ek olarak; aile hekimi ve çocuk doktoru da yapmaktadır.
Sağlık Uzmanına Ne Sormalısınız?
Sağlık uzmanınıza şu soruları sorabilirsiniz:
- Neler göz tembelliğine neden olur?
- Hangi tedavi en iyi sonucu verir? Çocuğumun ameliyata ihtiyacı olacak mı?
- Çocuğumun kaç ay veya yıl tedaviye ihtiyacı olacak?
- Çocuğumun gözlük veya göz bandını ne sıklıkla takması gerekecek?
- Çocuğumun görüşü tedaviden sonra normale dönecek mi?
- Çocuğumu gözlük veya göz bandı takmaya teşvik etmek için ne yapabilirim?
- Çocuğumun vizyonunu geliştirmek için evde ne yapabiliriz?
“Bu yazı Prof. Dr. Ayşe Yıldız tarafından hazırlanmıştır/onaylanmıştır.”